Biologia podstawowa [Powtórzenie MATURA 2013]

Biologia

Wielkimi krokami zbliża się matura. Wpadłem więc na pomysł, że stworzę temat, w którym będę prowadził powtórkę z Biologi w zakresie podstawowym. Przede wszystkim ma to służyć jako motywacja do nauki dla mnie, jak i materiał powtórkowy dla wszystkich Torgowiczów, którzy zdają maturę z biologii. Mam nadzieję, że dzięki tym zapisom, nauka pójdzie wam łatwiej, a matura okaże się prosta i przyjemna. Choć jest tego wiele, mam nadzieje że starczy mi sił, żeby powtórzyć z wami większość potrzebnego materiału. Chciałbym także poprosić was o wsparcie innych użytkowników (a także i mnie) odpowiednimi dodatkowymi materiałami znalezionymi w internecie, testami, zadaniami przygotowawczymi, które w jakimś stopniu podniosą nasz poziom nauki tego przedmiotu.

Nie widziałem tego typu tematu na Torg-u także mam nadzieję, że za moim przykładem pójdą także osoby przygotowujące się z innych przedmiotów. Według mnie jest to sposób dzięki, któremu będziemy zbierać informacje w jednym miejscu i będziemy mieć do niego ciągły dostęp. Temat postaram się prowadzić przejrzyście bez zbędnych bajerów.

Zapraszam do wspólnej nauki.

Spis treści

Dział 1 - komórka zwierzęca

Komórka zwierzęca
Błona komórkowa
Jądro komórkowe, rybosom, mitochondrium
Cykl komórkowy - mitoza


1. Komórka - podstawowa jednostka budulcowa człowieka



https://i.imgur.com/KNzCx.png

1. Jąderko - mała nieobłoniona struktura na terenie jądra, odpowiedzialne za syntezę RNA (głównie rRNA). Stanowi zagęszczenie chromatyny.

2. Jądro komórkowe - zawiera większość materiału genetycznego komórki (składa się z jąderka, porów jądrowych, rybosomów, kariolimfy, chromatyny)

3. Rybosom - kompleks białek z kwasami nukleinowymi

4. Pęcherzyk - zespoły pęcheżyków są podstawą transportu komórkowego. Transport pęcheżykowy zapewnia możliwość sortowania odpowiednich substancji zależnie od ich przeznaczenia.

5. Siateczka śródplazmatyczna szorstka - nieregularny system kanalików i pęcheżyków. Szorstka charakteryzuje się obecnością licznych rybosomów osadzonych na jej powierzchni zewnętrznej.

6. Aparat Golgiego - służy chemicznym modyfikacjom substancji zużywanych w komórce, bądź wydzielanych poza nią. Jego zadaniem to przede wszystkim: sortowanie i dojrzewanie białek i lipidów, modyfikacje reszt cukrowych.

7. Mikrotubula - tworzy cytoszkielet komórki

8. Siateczka śródplazmatyczna gładka - system kanalików i pęcheżyków niezwiązanych z rybosomami. Jego funkcja to detoksykacja - niszczenie substancji toksycznych

9. Mitochondrium - jego zadaniem jest wytwarzanie energii w postaci ATP (potrzebnej do pracy m.in. naszych mięśni)

10. Wakuola - utrzymują jędrność komórki i są miejscem magazynowania substancji zapasowych

11. Cytoplazma - substancja wypełniająca przestrzenie pomiędzy organellami komórki. Jej funkcja to stworzenie środowiska wewnętrznego komórki do zajścia procesów biochemicznych oraz transportu substratów między organellami.

12. Lizosom - pęcherzyk otoczone błoną lipidowo-białkową. Rozkłada białka, kwasy nukleinowe, węglowodany i tłuszcze (trawienie wewnątrzkomórkowe)

13. Centriola - kontroluje przebieg cytokinezy, składa się z filamentów mikrotubulowych ułożonych w formę cylindra.

Elementy niewskazane na obrazku:

Błona komórkowa - półprzepuszczalna błona biologiczna oddzielająca wnętrze komórki od świata zewnętrznego. Umożliwia zmianę kształtu komórek. Bierze udział w układzie odpornościowym.

Mogę coś pomóc zrobić jak coś.


Coś z rozszerzonego to byś zrobił?

dobry pomysl, tylko szkoda, ze nie poziom rozszerzony ;)

@edit
pęcheRZyk

strasznie po macoszemu to wszystko potraktowane. no i pare bledow rzeczowych sie wkradlo, a takie niescislosci potrafia zniszczyc cale zadanie/podpunkt. czasem wystarczy zapomniec o jednym slowku i juz popisane. wiem cos o tym hahaha.

Z tym że wakuola nie występuje w komórkach zwierzęcych tylko roślinnych.

Cytuj:

---

chemik napisał

strasznie po macoszemu to wszystko potraktowane. no i pare bledow rzeczowych sie wkradlo, a takie niescislosci potrafia zniszczyc cale zadanie/podpunkt. czasem wystarczy zapomniec o jednym slowku i juz popisane. wiem cos o tym hahaha.

---

Wybaczcie za błędy, ale nie wszystko uda mi się zrobić idealnie. Wiem o czym mówisz, bo nie raz po prostu do prawidłowej odpowiedzi wystarczy jeden wyraz więcej niż mam napisane. Dlatego proszę was o korekcję błędów i w ramach możliwości dodawanie swoich sugestii.

Nie wszystko jestem w stanie opisać w pełni idealnie, bo na to po prostu nie starcza mi czasu. Przydałaby się tu wasza pomoc, także i wy byście mogli gdzieniegdzie poszerzyć swoje horyzonty w zakresie biologii. Nie jestem profesorem, wszystkiego jeszcze się uczę, także błędów na pewno nie uniknę i z góry za nie przepraszam.


A ten błąd ortograficzny dobił mnie całkowicie, ale dzięki za zwrócenie uwagi. Natychmiast poprawiłem.

@Wujo

Staram się skupiać głównie na podstawie.

@karmazyn

Odnosząc się do wikipedii i zawartych tam informacji, wakuola w komórce zwierzęcej występuje, ale w małych ilościach. Oto cytat:

Cytuj:

---

Wakuole (wodniczki) – struktury komórkowe występujące u roślin i niektórych pierwotniaków oraz w komórkach zwierzęcych. W komórkach zwierzęcych występuje wiele małych wodniczek (wakuol), natomiast w roślinnych jedna lub kilka dużych. U pierwotniaków występują wodniczki tętniące, odpowiedniki wakuoli, ale od wakuoli o wiele mniejsze. Zajmują do 90% komórki. Ze starzeniem się komórki zachodzi proces rozrośnięcia się i zamienienia wakuoli w jedną wodniczkę.

---

Na schemacie zawartym w książkach wakuola w komórce zwierzęcej została pominięta, więc też mnie to zaskoczyło kiedy zobaczyłem artykuł na wikipedii, więc sam nie wiem do końca jak o tym myśleć, bo w jednym źródle o owych wodniczkach piszą, a w drugim nie.

Staram się w tym temacie zebrać wszystkie działy, które mogą wystąpić na maturze z biologii. To nie ma być zbiór wszystkich możliwych informacji, lecz plan dzięki któremu będziemy mogli zobaczyć co ewentualnie należy jeszcze powtórzyć. Jest to także temat gdzie możemy wymieniać się wzajemnie materiałami i spostrzeżeniami na jakiś temat w zakresie matur z biologii, a ja w tym czasie po prostu będę wam podrzucał pewien schemat pobieżnej nauki. Podobno jeśli rozmawiamy z kimś na jakiś temat, łatwiej jest to wszystko utrwalić, stąd pomysł z tą całą powtórką do matury. Mam nadzieje, że niektórym z was ta Torgowa konwersacja będzie w stanie pomóc w nauce tego przedmiotu, który jak sami widzicie nie jest łatwy i mnóstwo błędów w nim popełniamy.

That's all

Cytuj:

---

karmazyn napisał

Z tym że wakuola nie występuje w komórkach zwierzęcych tylko roślinnych.

---

Występują tylko są znacznie, znacznie mniejsze niż u roślin.

Sam zdaje Biologię i do nauki polecam - http://www.operon.pl/matura_z_operon..._2013_biologia
Jedyny minus tej książki to to że nie ma podziału na rozszerzenie / podstawe - ale rozwiazalem ten problem idąc do swego Biologa w szkole i proszac aby mi pozaznaczal to co musze umiec na podstawe a co nie.
Ale ten temat bede odwiedzal regularnie :D

takie dwie rzeczy, ktore od razu rzucily mi sie w oczy to praktycznie zero informacji o rybosomach, a to 'troche' wazne struktury. detoksykacja z kolei to nie to samo co niszczenie. zniszczyc mozna buty. trucizny sa odpowiednio 'obrabiane'. tu sie dolaczy grupy tiolowa, tu sie doklei hydroksylowa, coby sie lepiej rozpuscil zwiazek w wodzie. oczywiscie mozna sie doczepic do samego slowa detoksykacja, bo co to za ratowanie organizmu w przypadku przemian etanolu ;d.

sam pomysl fajny, ale warto sie postarac o napisanie czegos naprawde solidnego.

Błona komórkowa

http://www.resizer.pl/pliki/5951.jpg

Błona komórkowa ma budowę dwuwarstwową, która jest wybiórczo przepuszczalna, selektywna (nie przepuszcza substancji wielkocząsteczkowych takich jak białka). Model mozaiki płynnej białkowo-lipidowej pokazuje białka, które pływają zanurzone w dwuwarstwie lipidowej. Podstawowe elementy budujące błonę komórkową to:

1) Fosfolipidy - łączą się ze sobą polarnie tworząc dwuwarstwę lipidową, tzw. zrąb błony

https://i.imgur.com/GfRLl.jpg

2) Glikolipidy - ich łańcuchy cukrowe tworzą na zewnątrz błony cienką warstwę ochronną glikokaliks

3) Białka - wzmacniają błonę (strukturalne), przekazują sygnały do wnętrza komórki (receptorowe), transportują cząsteczki i jony przez błonę (transportowe).


Funkcje błony komórkowej:

- oddziela komórkę od środowiska zewnętrznego
- kontaktuje komórkę z otoczeniem
- nadaje elastyczność komórce i pozwala na zmianę jej kształtu
- zapewnia selektywny transport jonów
- glikokaliks sprawia, że komórki wzajemnie się rozpoznają (szczególna funkcja w układzie odpornościowym)

Transport przez błonę komórkową


Dyfuzja prosta

Substancje transportowane: niepolarne, np. tlen i dwutlenek węgla, polarne, ale bez ładunku elektrycznego, np. woda i amoniak (NH3).

http://www.resizer.pl/pliki/5952.jpg


Dyfuzja wspomagana

Substancje transportowane: posiadające ładunek elektryczny lub polarne cząsteczki i jony, np. jony sodu, potasu

http://www.resizer.pl/pliki/5953.jpg

Transport aktywny

Substancje transportowane: jony sody i potasu, tzw. pompa sodowo-potasowa

http://www.resizer.pl/pliki/5954.jpg

omg, ten obrazek błony ktory sie pojawia w kazdej ksiazce operonu, nigdy mi z glowy nie wyleci ;d

odnosnie komentarzy: wyszukujac błędy tez sie uczycie czegos, więc dodatkowa korzysc ;p

Cytuj:

---

chemik napisał

oczywiscie mozna sie doczepic do samego slowa detoksykacja, bo co to za ratowanie organizmu w przypadku przemian etanolu ;d.

---

Ale na maturze użycie słowa detoksykacja nie jest błędem. :)

@Błony komórkowe

Ostatni schemat dotyczący ATPazy sodowo-potasowej, pewnie czepialstwo nad wyraz i podstawowy poziom wiedzieć nie musi. Jaki błąd jest na schemacie?


Stosunek transportowanych jonów nie jest taki sam. Jony K+ są większe od Na+ dlatego w trakcie obrotu białko może przenieść 3 jony sodu, ale tylko 2 jony K+.


Ah, przypomniały mi sie czasy LO, gdy biologica kazała nam otworzyć podr na jakiejś stronie, zobaczyć schemat i powiedzieć co jest źle. Najlepszy był przy cyklu owulacyjnym. Analizujemy stężenia hormonów, działanie ich, czas trwania, to co powodują. A ta zła na nas, że nie widzimy.
Chodziło o to iż schemat nie zaczynał się od owulacji, tylko owulacja była gdzieś po środku schematu...

Biologia <3

W pompie sodowo-potasowej sód jest transportowany na zewnątrz komórki, a potas do jej wnętrza- na schemacie jest błąd.
Do tego warto pamiętać o tym, o czym wspomniał ogf, czyli o asymetryczności transportu.

I przy dyfuzji warto zaznaczyć, że transport jest zgodnie z gradientem, czyli od większego do mniejszego- taka oczywistość ale jakiś narwaniec mógłby obciąć pkt za to.

Jądro komórkowe

https://i.imgur.com/lsuIM.jpg

Budowa


- występuję przynajmniej jedno duże, położone centralnie w komórce
- najczęściej kuliste, czasem płatowate
- otoczka jądrowa - dwie błony cytoplazmatyczne: wewnętrzna gładka i zewnętrzna pokryta rybosomami; w niej występują także pory, które umożliwiają wymianę substancji między jądrem, a cytoplazmą.
- kariolifma - substancja wypełniająca jądro, zawiera enzymy syntetyzujące DNA i RNA
- chromatyda - materiał genetyczny upakowany dzięki zasadowym białkom - histonom
- jąderko - mała struktura na terenie jądra (nieobłoniona)



Funkcje

- synteza i replikacja DNA
- przekazywanie informacji genetycznej z DNA na RNA (transkrypcja)
- regulacja dojrzewania i funkcjonowania komórki

Rybosom

https://i.imgur.com/u718r.jpg

Budowa

- bardzo małe rozmiary
- nie jest otoczony błoną
- składa się z podjędnostki większej i mniejszej
- zbudowany z białek i rRNA (rybosomalne)
- rozmieszczone swobodnie w cytoplazmie lub z błoną komórkową
- mogą być związane z siateczką sródplazmatyczną (tworząc siateczkę sródplazmatyczną szorstką)

Funkcja

- biosynteza białek (biosynteza - ogół procesów powstających w organizmach żywych, w wyniku których powstają związki organiczne)

Mitochondrium

https://i.imgur.com/YerEW.png

Budowa:

- owalne lub cylindryczne
- otoczona dwiema błonami zewnętrzną i wewnętrzną w kształcie grzebieni mitochondrialnych, które zwiększają powierzchnię błony i jest prawie nieprzepuszczalna dla jonów
- wnętrze wypełnione macierzą (matriks), która przyspiesza utlenianie związków organicznych
- niewielka ilość DNA i rybosomów pozwala na syntezę części białek mitochondrialnych
- są liczne w komórkach o dużym zapotrzebowaniu na energię (np. mięśniach poprzecznie prążkowanych)

Funkcje:

- wytwarza energię w postaci ATP (Adenozyno-5'-trifosforan)

Z ciekawości spytam, na maturze podstawowej trzeba znać budowę komórki prokariotycznej?

Cały materiał podstawowy obejmuje wszystko co związane z człowiekiem i jego funkcjonowaniem + tematy dotyczące ochrony środowiska. Tak szczerze mówiąc, to komórka prokariotyczna to m.in. bakteria, która niby nie mieści się w tym zakresie (nie przypominam sobie żeby na fakultetach z biologii podstawowej powtarzał prokariotyczną komórkę). Z drugiej strony bakterie działają w naszym organizmie w sposób pozytywny jak i negatywny, więc dlaczego miałaby się ona nie zaliczać do matury podstawowej.

Szczerze mówiąc mam mętlik w głowie ^^ i nie jestem do końca pewien czy to może być na poziomie podstawowym czy nie. I to jest właśnie ta największa udręka, bo nigdy nic nie wiadomo co tworzący maturę nowego wymyślą.

Dzięki, temat przyda się na pewno.. będę pisał podstawę z bio i liczę na dobry wynik, także będę tutaj często zaglądał ;)

a co do tej komórki prokariotycznej, to jakoś nie wydaję mi się żeby była na podstawie.. bynajmniej nie widziałem w poprzednich latach żeby była.

Nie macie, sprawdziłem. Funkcje bakterii w org. człowieka tak, ale budowy nie. A dziwne, chociaż przy budowie komórki pewne podstawowe różnice powinny być. :P
Poziom podstawowy: budowa i funkcje komórek u człowieka. Rozsz: budowa i funkcje komórek na różnych poziomach organizacji u różnych organizmów. XD
btw, chromatyda to raczej ramię chromosomu. Wiem, że to bardziej skondensowana wersja chromatyny, ale na maturze raczej wezmą to jako błąd rzeczowy.

Cytuj:

---

wnętrze wypełnione macierzą (matriks), która przyspiesza utlenianie związków organicznych

---

Na maturze lepiej napisać coś w stylu: że znajdują się w niej enzymy przyśpieszające utl. zw. org. Sama w sobie macierz nic takiego nie robi.

Polecam zwracać uwagę na takiego typu rzeczy, bo wszelakie skróty myślowe są złe. I na prawdę czepiają się takich spraw. Chyba, że podstawa ma inaczej. Ale to Wam nie zaszkodzi. :)

Widzę, że parę osób chciałoby też poziom rozszerzony. Jeśli chcecie mogłabym założyć temat ze swoimi notatkami głównie z operonu w formie bardziej przyswajalnego tekstu.

Cykl komórkowy


Obejmuje procesy od powstania komórki do zakończenia jej podziału. Składa się z interfazy, która zajmuje 70-90% czasu całego cyklu, oraz mitozy. Przeciętny czas trwania jednego cyklu to od kilku do kilkunastu godzin. Mejoza nie ma charakteru cyklicznego i w odniesieniu do niej nie używa się pojęcia cyklu komórkowego.


Fazy cyklu:



http://www.resizer.pl/pliki/5982.jpg

1) Interfaza

G₁ - faza wzrostu komórki (synteza białek budulcowych i enzymatycznych oraz RNA)

S - replikacja DNA jądra (podwojenie ilości DNA i liczby chromatyd)

G₂ - przygotowanie składników protoplastu do podziału komórki

2) Kariokineza i 3) Cytokineza (Faza M)

2) podział jądra komórkowego na dwa potomne

3) podział cytoplazmy na dwie części

Mitoza

http://www.resizer.pl/pliki/5983.jpg

Profaza - na początku wyodrębniają się chromosomy, następnie rozpada się jąderko i otoczka jądrowa, a na zewnątrz jądra komórkowego tworzy się wrzeciono podziałowe

Metafaza - do centromerów przyłączają się włókna białkowe wrzeciona podziałowego, które przesuwają chromosomy w centralną strefę komórki i ustawiają je w płaszczyźnie równikowej wrzeciona

Anafaza - mikrotubule wrzeciona skręcają się i odciągają od siebie chromatydy siostrzane. W tym procesie pękają centromery u chromosom zostaje podzielony na dwa chromosomy potomne, które wędrują do przeciwległych biegunów komórki

Telofaza - chromosomy zostają otoczone otoczką jądrową i ulegają dekondensacji do chromatyny, w obu komórkach potomnych pojawiają się jąderka. Następuje cytokineza.

jakby ktos potrzebował szerzej albo miał wątpliwości to tu jest bardzo ładny opis http://chomikuj.pl/lenka123456/histo...,653076410.pdf

co ile planujesz robić te materiały? bo będzie ich pewnie jeszcze mega dużo, żebyś się wyrobił w miarę w czasie ;)
tak swoją drogą.. może jeszcze by dodać jakieś przykładowe zadania jakie występowały na maturach z tych poszczególnych działów? to też będzie dobre.

moze ktoś by zrobił coś takiego z materiałem rozszerzonym na matematyke? hmm?

pumpkin - na matmę to masz wszystko na matematyka.pisz.pl ;p ale w sumie jak ktos by chcial sie podjac to czemu nie
do biologii ciężej znaleźć coś, co mieści się w programie maturalnym (wiki odpada)

no znam tą stronę ale mimo to... nie potrafię sobie zorganizować czasu na naukę. Raz zakładam że zrobię w ten i ten cały dział, następnie wchodzę w ten dział i jak widzę ile tam jest materiału to mi się odechciewa robienia czegokolwiek ;s